Ekonomia jest nauką, która bada, w jaki sposób społeczeństwo podejmuje decyzje o tym, co, jak i dla kogo produkować. Akcentując rolę społeczeństwa w podejmowaniu wspomnianych decyzji, należy ekonomię zaliczyć do nauk społecznych, których obszarem działalności jest badanie i wyjaśnianie zachowania ludzi. Największym problemem ekonomicznym, który stoi przed społeczeństwem, jest nieograniczoność potrzeb przeciwstawiana ograniczonym zasobom (praca, maszyny i surowce).
W ślad za tym należy przybliżyć definicję samej ekonomii społecznej, która w literaturze nazywana jest również gospodarką społeczną, obywatelską, solidarną lub ekonomią solidarności. Najważniejszy zapis odnoszący się do tego terminu znajduje się w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, który mówi, iż „społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.”
Według J. Defourny i P. Develtera, do ekonomii społecznej istnieją dwa główne podejścia:
a) podejście instytucjonalno – prawne, które określa konkretne formy realizacji celów, do których można zaliczyć np. spółdzielnie inwalidów, spółdzielnie pracy, spółdzielnie socjalne, warsztaty terapii zajęciowej oraz kościelne osoby prawne.
b) podejście normatywne, które skupia się na charakterystycznych cechach inicjatyw, odróżniających je od sektora prywatnego i publicznego. Można tutaj wyróżnić cztery najważniejsze zasady, kierujące ekonomią społeczną:
• przedkładanie działalności na rzecz członków i wspólnoty ponad zysk,
• autonomiczny styl zarządzania,
• demokratyczny proces decyzyjny,
• przodowanie ludzi i pracy ponad kapitałem w procesie dystrybucji dochodów.
Należy również przytoczyć definicję przedsiębiorstwa społecznego, które według Hausnera i Lauriusza jest „kluczowym ogniwem ekonomii społecznej. Jego funkcją jest nie tylko wytwarzanie określonych dóbr i usług, ale też mobilizacja kapitału społecznego, generowanie innowacyjności oraz poszerzanie rynku przez włączanie do uczestnictwa w nim osób dotychczas wykluczonych.”
W rozważaniach nad ekonomią wartości, której teza mówi, iż podmioty gospodarcze powinny być zakorzenione w określonym systemie wartości, należy zwrócić szczególną uwagę na funkcje gospodarki społecznej, które są kluczowe z punktu widzenia rozwoju lokalnej społeczności.
Pierwszą funkcją jest tzw. „jobmachine”, czyli oczekiwanie, że ekonomia społeczna będzie realizować funkcje związane z generowaniem nowych miejsc pracy, z doradztwem zawodowym oraz ułatwianiem wejścia na rynek pracy.
Kolejna funkcja mówi, iż ekonomia wartości to sposób na niwelowanie napięć między rynkiem a państwem socjalnym. Mowa tutaj o świadczeniu deficytowych usług lokalnych w miejscach i zakresie, którego nie są w stanie zaspokoić rynek i państwo, np. dożywianie i edukacja.
W następnej funkcji ekonomia wartości występuje jako „producent kapitału społecznego”, co należy rozumieć jako zwiększanie konkurencyjności jednostki pod względem przynależności do sieci społecznej oraz jako wzmacnianie relacji międzyludzkich, budując zaufanie.
Czwarta funkcja prezentowana jest jako „szkoła demokratyzacji”, czyli zaangażowanie w demokratyczne zarządzanie (głównie w spółdzielniach) oraz mechanizm partycypacyjny, przez co kształtują się postawy i nawyki w życiu społecznym.
Z punktu widzenia niniejszej pracy istotna jest także funkcja pobudzania zrównoważonego rozwoju lokalnego, bazująca na regionalnym potencjale, np. walorach przyrodniczych, krajobrazie i dziedzictwie kulturowym. Jest to proces budowania tzw. „marki lokalnej”.
Ostatnia funkcja odnosi się do pobudzania postaw przedsiębiorczych, mobilizowania kompetencji na rynku pracy i ich rozwoju. Dotyczy to nie tylko pracowników organizacji i zmian w kulturze organizacyjnej, ale również poszczególnych członków przedsięwzięć społecznych, którzy są współodpowiedzialni za finanse przedsiębiorstwa.
Warto zaznaczyć, iż inicjatywy gospodarki społecznej mają wymiar wielopłaszczyznowy – poruszają takie obszary życia, jak polityka społeczna, gospodarka, środowisko, kultura oraz edukacja. Sama przedsiębiorczość natomiast rozumiana jest już nie tylko jako proces prowadzenia działalności gospodarczej, ale również jako zespół cech posiadanych przez grupę, np. innowacyjność i kreatywność, zdolność przystosowania się do zmieniających się warunków rynnowych, skłonność do podejmowania ryzyka, itp. Te wartości powinny być podstawą do powstawania przedsiębiorstw w sektorze ekonomii społecznej.
Podsumowując można stwierdzić, że ekonomia społeczna odgrywa bardzo ważną rolę w funkcjonowaniu zarówno społeczeństwa, jak i przedsiębiorstw. Można potwierdzić tezę, iż podmioty gospodarcze powinny być zakorzenione w określonym systemie wartości, ponieważ to one decydują o pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa, a działalność na rzecz społeczności prowadzi do wzrostu zaufania społeczeństwa.
